Inherente geweldadigheid in religie

Op 14 juni 2008 sprak Roger Scruton (Nexus-dag A’dam): "De suggestie van haalbaar utopisch denken heeft de veiligheidspal verwijderd en is daardoor gewelddadig." Als hij gelijk heeft dan is die veiligheidspal al zoek sinds de opkomst van de monotheïstisch religies die het hiernamaals haalbaar achtten. Religieus denken en dan ook het daaruit voortvloeiend handelen heeft, ook als het gewelddadig is, een Godheid als onfeilbare wetgever. Met vastberaden woordvoerders en een massale aanhang worden ongelovigen, desnoods met geweld, onder het juk van die transcendente wetgever gebracht. Die gewelddadigheid is inherent omdat het het toelaten van ongelovigen elke grond onder de eigen bestaansgrond weghaalt, immers religie is zonder Godheid zinloos en daarmee het eigen leven ook.

Een dergelijke denkwijze is gesloten en laat in haar handelen, rituelen en wijze van samenleven geen ruimte voor andere denkwijzen die haar fundamenten ter discussie stellen. Het zijn gesloten denkwijzen die slechts te benaderen zijn via de omweg van de onfeilbare wetgever. Voor een ongelovige een paradox.

Met de opkomst van de moderniteit heeft een groot deel van het religieuze – vooral Europese - denken een uitweg gevonden binnen het gesloten denksysteem zelf. Ze erkent dat de Godheid Godheid is maar mensen verhouden zich persoonlijk tot die Godheid en zijn eigen wetgever. Een voorstel tijdens de Renaissance – postuum - gelanceerd door Pico Della Mirandola. Daarmee lijkt een uitweg gevonden te zijn voor het vermijden van de inherente gewelddadigheid van eigen religie, ongelovigen worden niet meer met het zwaard op de keel gedwongen de Godheid te gehoorzamen. Deze denkwijze sloot zich met behoud van de persoonlijke verhouding met de Godheid aan bij het seculaire denken.

Daarmee bleef buiten beeld dat ook het seculiere denken ingebed is eenzelfde structuur als de gesloten religieuze denkwijze. Namelijk het gesloten denksysteem van de moderniteit die de haalbare utopie van waarheid en schoonheid vorm geeft in wetenschap en kunst. Ook dit utopisch denken - verlichting en romantiek – zijn gesloten denksystemen en dragen inherente gewelddadigheid met zich mee. De Godheid is ingeruild voor Waarheid en Schoonheid. Pas sinds enkele decennia heeft het postmodernistisch denken vraagtekens gezet bij de grote verhalen, de haalbare utopieën en ze terugverwezen naar het rijk van de mythes. Maar in plaats van te beginnen met een tegen-religie, een tegen-verlichting, een tegen-utopisme te doordenken, koos het postmodernisme voor de kleine verhalen en persoonlijke ontwikkeling in eigen richting. Daardoor stond het al snel met lege handen toen de haalbare utopie van het einde van de geschiedenis werd afgekondigd en economie religieuze uiterlijkheden aannam. Islam en neoconservatief Christendom voelden zich bedreigd en maakten daar weer abrupt een einde aan op nine eleven. Met geweld wel te verstaan. De kruistochten zijn terug onder nieuwe banieren, Al Qaida versus USA.

Wat inmiddels contouren aanneemt is de onvoltooidheid van het moderniteitproject. Ook de seculiere denkwijzen hebben utopieën verwisseld met haalbaarheden. Zo is niet uit te sluiten dat concepten als democratie, vrije markt, globalisering of geld ook doordrenkt zijn van religieuze denkstructuren. In de huidige zogenaamde kredietkrisis is bijvoorbeeld het zondebok mechanisme onmiskenbaar. De bankiers hebben het nu gedaan en worden met pek besmeurd. Daarmee is het haalbare utopisme van het vooruitgangsdenken ten onrechte weer uit beeld. De religie van het economisch denken hoeft dan niet meer doordacht te worden. De kredietkrisis zal hard toeslaan in de door het economische systeem afgeschreven delen van de derde wereld. Dat is het inherente geweld van een economische religie uitgevoerd door perverse elites ter plaatse. Geweld is overal maar verbergt zich voor het denksysteem waarbinnen ze inherent is. Vooraleer we een denksysteem onze moderniteit in willen bombarderen is het raadzaam na te denken over inherente gewelddadigheid in eigen denksysteem

Achterhuis, Hans, Met alle geweld, Rotterdam 2008

Brink, H.M. e.a., De Gids, Hemel en Aarde , Themanummer, juni-juli 2008

Groot, Ger, Het krediet van het credo, Amsterdam 2006

Leisegang, Hans, Denkformen, Berlijn, 1928

Sloterdijk, Peter, Het heilig vuur, Amsterdam 2008