ALFI 17 november 2003.

Nou ja, iets dergelijks.

Er ligt sinds kort weer een echt boek van mij in de winkels, "Zin en Zorg".

Het boek gaat over de Grote Vragen en over Zingeving en Zorgverlening en het is in de eerste plaats een boek voor professionals in allerlei vormen van zorg, inclusief de pastorale.

Maar het gaat ook over filosofie en wel over een als wijsgerig-anthropologisch aan te duiden thematiek. Wat ik hoop is dat ik hiermee een soort "neutraal terrein" in kaart heb gebracht van waaruit op een analytische wijze over al die complexe levensbeschouwelijke kwesties na te denken valt; iets wat ik (onder andere binnen mijn soort filosofische praktijk) wel belangrijk vind.

In onze ALFI-kring zijn levensbeschouwelijke kwesties zelden expliciet aan de orde, dus is het mogelijk wel fraai om hier een avond aan te besteden.

Ik geef de strekking van het betoog van het boek hier kaal en puntsgewijs weer.

1. Mensen zijn betekenisgevers. In principe kan alles wat een mens overkomt of meemaakt of ervaart of waarneemt als een teken worden gezien/ervaren. Dat geldt natuurlijk voor de evidente zaken als verkeersborden en deze zwarte vormpjes; dat geldt eveneens voor minder evidente zaken als gebaren of fysieke vormen. Alles kan een bericht, een boodschap zijn. Wie dit overdrijft raakt psychisch in de knoop. Maar het is bij life-events tamelijk onvermijdelijk.
2. Ergo: als iemand een ingrijpende gebeurtenis mee maakt, dan is de vraag "Waarom ik?" een bekende en redelijk onvermijdelijke. Ergo: berichten komen niet alleen van mensen of dieren, maar ook van "het leven", "de wereld/kosmos", het lot. Eventueel komen ze van een derde partij: God. Dus er is een mens, er is een kosmos en er is eventueel een God. Een verhouding. En bij 3 partijen een driehoeksverhouding met 3 relaties.
3. Ik noem dit de "levensverhoudingen": relaties tussen een mens en iets omvattends of anders; wereld en/of God. De vraag naar de betekenis en zin van life-events (die niet intentioneel door een ander mens zijn aangedaan) is een vraag naar het bericht-karakter van zo'n event in een levensverhouding.
4. Andere mensen zijn in dit kader hetzij representanten van de wereld en/of van God, hetzij lotgenoten in vergelijkbare levensverhoudingen. Wat jou overkomt kan mij ook overkomen. Elkerlyc; iedereen staat in deze verhouding(en) en interpreteert wat haar of hem in het leven gebeurt in deze verhoudingen.
5. Ik veronderstel dat ieder mens in de loop der jaren een min of meer consistent idee over die verhouding(en) opbouwt. Dat is een kwestie van opvoeding en ervaring en milieu etc. Levensbeschouwingen zijn "gestolde" levensverhoudingen en represen-taties daarvan.
6. Ik veronderstel voorts dat relaties 2 assen kennen en dat geldt voor alle menselijke relaties: een schikkingsas en een temperatuursas. Dus een as waar het gaat om macht en onmacht en gelijkheid of ongelijkheid etc. en een as waar het gaat om warmte of koudte of lauwte. Zet die assen in een kruis en er ontstaan kwadranten of vakken. Geef die assen een kwantitatieve waarde (van -10 tot +10) en er ontstaat een matrix, een relationele matrix. Elke menselijke relatie is ergens op die beide assen te positioneren. Zo had ik tot mijn kinderen een warme relatie met bovenschikking aan mijn kant en heb ik een warme relatie met nevenschikking: we waren ongelijken maar zijn nu gelijken in onderlinge liefde. Maar er is een scala aan relaties mogelijk en alles wat mensen met elkaar hebben past erin.
7. Er zijn communicaties of berichten of oppervlakte en er zijn relaties of diepte. Communicaties verwijzen naar relaties. Maar daar kunnen discrepanties bestaan: ik zeg dat ik van mijn schoonmoeder houd (warm) maar ik behandel haar onverschillig (koud). Zij kan mij geloven tot ik mij zo vaak anders gedraag dan ik zeg dat ik ongeloofwaardig word en dan concludeert zij dat de relatie anders was/is dan ze dacht
8. Dit alles kan ook voor de levensverhoudingen worden ingevuld. De verhouding tussen mens en wereld en wereld en mens en tussen God en mens (voor wie daarin gelooft) zijn ook verhoudingen die op beide assen te plaatsen zijn. Bij God de Vader is het duidelijk dat er boven/onderschikking is en warmte; zeker als hij ook nog als een herder met mij als zijn schaap wordt gezien. Bij Moeder Aarde gaat het ook om relaties; levensverhoudingen.
9. Gebeurtenissen in het leven zijn ook als "berichten" over een diepte van een relatie te beschouwen en worden ook vaak zo beschouwd. Het lot kan "wreed"zijn en dan hebben we het over menselijke onmacht en kosmische kou.
10. Op deze wijze is naar levensbeschouwingen en naar bekeringen en "geestelijke groei" te kijken. Levensbeschouwingen bevatten opvattingen over de aard van de relaties en de dynamiek daarin. Bekeringen zijn grote verschuivingen in levensverhoudingen op een of beide assen. Geestelijke groei is een kleinere of geleidelijke verandering in opvatting en beleving van die levensverhoudingen.
11. Wat mij al jaren fascineert is dat in de meeste grote religies een reeks varianten (stromingen) bestaan die qua leer of "theologie" articulaties zijn van relaties tussen die 3 partijen in verschillende kwadranten. Of: in de meeste grote religies komen variaties voor op de thema’s van de schikkings- en de temperatuursas. Als verschillend over God wordt gedacht, dan gaat het over Zijn eigenschappen en dan gaat het over Zijn relatie tot mens en wereld. Altijd.
12. Bijna alle menselijke relaties kennen een ruil-aspect. Voor wat hoort wat. Relaties zijn dus meestal ruilaties. Dat geldt voor de gewone economie en ook voor de "emotionele economie" tussen mensen. Die ruil is ook in de levensverhoudingen aan de orde; ook dat zijn (vaak, voor veel mensen) ruilaties. "Waar heb ik dit aan verdiend?" is een vraag die ruil veronderstelt. Zaaien en oogsten zijn ook ruilaties; ook in de grote vragen van het leven. Wie naar eigen opvatting volstrekt "onverdiend" te kort is gedaan door het leven (op wat voor manier dan ook) kan gemakkelijk het gevoel krijgen dat zhij nu recht heeft op geluk of iets anders fraais: ruilaties in de levensverhoudingen.
13. Waarom dit alles? Omdat het zo naar mensen luisteren en naar opvattingen kijken voor een goed begrip van anderen belangrijk kan zijn. Omdat het goed kan zijn om je eigen opvattingen hierover te bezien in relatie tot die van anderen. Om begrip te krijgen voor de weerstand van mensen tegen bepaalde inzichten. Om je eigen processen hierin te verstaan. Omdat het verschil kan maken.
14. De meest dringende vraag is natuurlijk: hoe zit het echt? De vraag naar de theodicee. De grote vraag waarop al die antwoorden in al die levensbeschouwingen gegeven worden. De vraag (onder andere) in hoeverre almacht (schikking!!) en liefde (Temperatuur!!) te combineren zijn in een wereld als de onze. Een prachtig recent boek hierover is "Evil in Modern Thought" van Susan Neiman; ik las het pas toen mijn boek al bijna klaar was en heb er even naar verwezen omdat het allemaal mooi paste. Het is de vraag waarop een antwoord altijd een kwestie van geloof is….

Wat is hierover te bespreken op een ALFI-avond?

Ik zou het in de eerste plaats verkennend willen houden: is dit herkenbaar? Is dit relevant?

Ik zou in de tweede plaats willen bespreken waar dit "past" in de bekende wijsgerige opvattingen over mens en wereld.

Tot de 17^de….