Naar aanleiding van afgelopen maandag en op uitnodiging van Otto nog even een paar rest-noties. En die gaan over ziekte en over werkelijkheid (en waarheid, natuurlijk).

In de Engelse medische (-psychologische/-sociologische) literatuur wordt onderscheid gemaakt tussen Illness, Disease en Sickness en dat onderscheid sluit aan bij een taalgebruik daar voor alles wat wij ‘ziek’ noemen. In veel teksten worden de 3 gewoon door elkaar gebruikt, maar er zijn de nodige waarin 2 of alle3 lekker scherp worden onderscheiden. In mijn onderwijs aan de a.s. artsen over consultvoering hecht ik al jaren veel waarde aan dit onderscheid en ik refereer er ook aan in het boek ‘Medische Consultvoering’ (BSL 2009).

Illness betreft de ziektebeleving en dus de subjectieve kant ervan. Ik heb de vertaling ‘subziek’ wel voorgesteld maar dat bleek in medische kringen te wild.

Disease betreft de objectieve kwaal; zoals door de medicus gediagnosticeerd. Ik heb als vertaling ‘obziek’ voorgesteld.

Sickness betreft het patiëntgedrag, de zieke-rol. Ik heb als vertaling ‘socziek’ voorgesteld.

Met die 3 begrippen en dit onderscheid is veel dynamiek in medische situaties inzichtelijk te maken en een streng gebruik van de termen helpt veel misverstanden voorkomen.

Ik noem een paar voorbeelden:

• De persoon komt gewoonlijk met subziekte bij de dokter; klachten dus; pijn of vermoeidheid etc. De dokter moet dan uitzoeken welke obziekte aan de orde is. Maar de gang naar de arts is een stukje socziekte; zieke-gedrag, een begin van een rolaanname.
• De meest ‘normale’ situatie is die waarbij subziekte en obziekte en socziekte bij elkaar horen. Maar dat is een normatieve combinatie: ‘overdrijven’ en ‘aanstellen’ zijn zaken die hierin te formuleren zijn: subzieker en soczieker zijn dan iemand obziek is..
• Berucht zijn de ‘vage klachten’ en dan gaat het om mensen die subziek zijn en ook socziek maar waarvan de obziekte niet vast te stellen is.
• Berucht zijn ook de situaties waarin iemand wel obziek is maar niet subziek; er is iets ernstigs in medische zin maar er zijn geen klachten. De ‘silent killer’ van de alvleesklierkanker is een beruchte; er zijn pas symptomen (subziekte) als de patiënt al bijna overleden is; zhij was w.s al jaren obziek.
• Berucht is ook de kwestie van ‘behandeltrouw’; patiënten die hun medicijnen niet slikken etc. Daaruit blijkt o.a. dat de socziekte soms speciale aandacht vraagt: een ‘goede’ patiënt zijn is ook de rol adequaat vervullen is behandeling ondergaan etc.
• Berucht is het fenomeen ‘ziektewinst’; mensen kunnen meer belang hebben bij socziek zijn dan ‘genezen’ zijn; in die gevallen is er vaak geen sprake meer van obziekte en is de subziekte disproportioneel.
• De voor de meeste patiënten normale situatie is dat ALS er subziekte is ook obziekte MOET zijn. Ik kan geen pijn hebben als er niet iets mis is en de dokter moet dat dan vinden en behandelen! Maar subziekte zonder obziekte blijkt te bestaan; artsen maken daar dan een nieuw syndroom van en dus een obziekte van een subziekte-manifestatie: soms hysterie, soms somatoforme stoornis. Soms weer wat anders.
• Nieuw (van de laatste jaren) is de zgn ‘surveillance medicine’ waarin ‘gezonde’ mensen (dus zonder subziekte) worden gescreend op obziekte en obziekterisico’s. Preventie etc. De toestanden rond de Mexicaanse griep vroeg van de mensen om even socziek te worden; zonder dat er al sprake was van sub- en obziekte.

De competente arts heeft natuurlijk oog en oor voor ‘het verhaal van de patiënt’ en dus voor subziekte, zhij zoekt naar obziekte, zhij heeft aandacht voor socziekte en heeft ook aandacht voor de dynamiek tussen de drie.

We kunnen dit als ‘aspecten’ zien; maar dat veronderstelt, net als ‘dimensies’, dat ze eigenlijk altijd alledrie aanwezig zijn en dat zijn ze niet. Doet er ook niet zo veel toe. Het zijn 3 ‘werkelijkheden’ waarover ‘waarheden’ te zeggen zijn. En onwaarheden natuurlijk...

En als het om werkelijkheden gaat kunnen we natuurlijk niet om de 3Wt-R heen.

Duidelijk (toch?): subziek is H2; obziek is een combinatie tussen iets uit H1 en een concept en dus H3 (bij psychiatrische ziekten gaat het om iets uit H2 en H3); socziek is een combinatie van gedrag en beleving en concept en dus iets uit alle 3.

Zo zijn er 3 werkelijkheden rond de zieke in die termen benoemd. (On-)waarheid over de werkelijkheid van de subziekte is een kwestie van oprechtheid en integriteit etc.

(On-)waarheid over de werkelijkheid van de obziekte is een kwestie van medische kennis; onderzoek etc., en van de juiste terminologie etc.; een obziektefout/-onwaarheid kan zeer ernstige gevolgen hebben. Dat is bekend en evident.

(On-)waarheid over de werkelijkheid van de socziekte is ook een kwestie van normen en dergelijke. Natuurlijk is er altijd wel gedrag van een persoon maar we hebben normen over de mate waarin gedrag ‘passend’ is als die persoon patiënt is en dus sub- en/of obziek...